Stap 6 De rol van conditionering
Soms verbinden de hersenen twee dingen aan elkaar die van nature niets met elkaar te maken hebben. Stel: je rijdt in de auto en op de radio wordt een liedje gespeeld dat je vroeger vaak in je studentenkamer luisterde. Al luisterend naar het liedje, komt het beeld van je studentenkamer in je omhoog. In deze situatie zijn “het liedje” en “je studentenkamer” in je hersenen met elkaar verbonden geraakt. Dit proces speelt ook een rol bij aanhoudende (pijn)klachten. We hebben geleerd dat pijn door verdrongen emoties kan ontstaan. Wanneer deze pijn vervolgens bij een bepaalde activiteit, bijvoorbeeld zitten, aanwezig is en dit ons frustreert of angstig maakt, kan “zitten” verbonden worden aan “pijn”. Oorspronkelijk hadden “zitten” en “pijn” niets met elkaar te maken. Maar door de verbondenheid leidt zitten nu tot pijn. We noemen dit met een moeilijk woord conditionering.
Ook de pijn van Michelle was in haar hersenen verbonden geraakt met andere zaken. Helaas met haar grote hobby: voetbal. In het onderstaande filmpje vertelt zij hierover.
Bij Michelle waren voetbal en pijn aan elkaar verbonden geraakt. Michelle is niet de enige. Conditionering komt heel vaak voor bij mensen met aanhoudende pijn. We bespreken hieronder de ervaring van Wilco (26 jaar).
Wilco is een enthousiaste wielrenner. Helaas heeft hij al enige jaren last van rugpijn. Vooral als hij gaat wielrennen krijgt hij last van zijn rug. Dit zorgt voor veel frustratie bij Wilco. Wilco vraagt zich af of de pijn ooit weer zal weggaan. Uit frustratie stopt Wilco iedere keer met wielrennen als hij pijn voelt. Op dat moment neemt zijn pijn af. Wilco gaat verwachten dat het stoppen met wielrennen voor een afname in zijn rugpijn zorgt. Iedere keer dat hij gaat wielrennen krijgt hij opnieuw pijn.
Veel mensen met aanhoudende pijn hebben tenminste één houding of activiteit die verbonden is met hun pijn. Denk aan pijn bij zitten, lopen, staan, typen op een computer, lezen van een boek, autorijden, borstelen van je haar, enzovoorts. De pijn kan zelfs optreden als je alleen al aan een bepaalde activiteit denkt!
Vraag: tijdens welke specifieke houdingen of activiteiten ervaar jij (meer) pijn?
De bron van pijn
Voor veel mensen is de aanwezigheid van pijn tijdens activiteiten een bewijs dat er iets lichamelijk mis is. Maar wanneer een medische oorzaak van je (pijn)klacht afwezig is, is deze aanname onjuist. Er is iets anders aan de hand.
Wilco is opgegroeid bij zijn vader, een wat harde man die veel nadruk legde op wat beter kon. Zijn vader had een grote waardering voor sport. Ook Wilco ging fanatiek sporten in de hoop op meer waardering van zijn vader. Rond de tijd dat Wilco’s rugklachten begonnen, ervaarde hij veel stress op zijn werk. Hij maakte veel overuren voor een project waar hij geen waardering voor ontving. Het frustreerde hem. De frustratie stopte hij weg. Hij wilde de contacten op zijn werk goed houden, en niet als een aansteller gezien worden. De rugpijn nam toe, op zijn werk en buiten zijn werk. En ook tijdens het wielrennen. Wilco baalde van zijn pijn tijdens wielrennen. Juist het wielrennen had hem altijd ontspanning en zelfvertrouwen gebracht.
Deze extra informatie over Wilco laat zien dat het starten van de rugpijn samenvalt met het verdringen van frustratie over het gemis van waardering op zijn werk. Op de achtergrond speelt het gemis van waardering vanuit zijn vader. We zien ook de druk die Wilco zichzelf oplegt in het sporten. Presteren op sportgebied is een bron van waardering geworden. De werkelijke oorzaak van de rugpijn van Wilco is gelegen in emotionele spanning die zich lichamelijk uit. De rugpijn was vervolgens vaak aanwezig bij wielrennen, wat Wilco frustreerde, waardoor wielrennen en pijn in de hersenen verbonden zijn geraakt.
Wat kun je doen aan conditionering?
Angst en frustratie houden de pijn in stand. Als de pijn weg is, dan is er hoop dat de pijn niet meer terugkomt. De pijn bepaalt daarmee je humeur. Om de pijn te doen verdwijnen, is het belangrijk om dat patroon te veranderen. Je zult je humeur niet langer moeten laten afhangen van de pijn. Op deze manier laten de hersenen de verbinding op den duur los en verdwijnt de pijn. Daarnaast is het uiteraard heel belangrijk dat je met de emotionele bron van de klachten aan de slag gaat.
Wilco heeft geen rugpijn meer. Het heeft hem geholpen om zijn behoefte aan waardering in heden en verleden te erkennen, en zijn emoties bij het gemis aan waardering te voelen. Hij leerde anders om te gaan met situaties waarin hij waardering miste. Bijvoorbeeld om zijn verwachting bij te stellen, of zich uit te spreken. Hij besefte ook dat zijn lichaam vitaal en gezond is, en dat zijn rugpijn een gevolg was van verbindingen in zijn hersenen. Dus ging hij weer wielrennen, met en zonder pijn. Of de pijn wel of niet aanwezig was, was niets langer belangrijk voor hem. Er was toch niets mis in zijn rug. Hij voelde dat hij veilig kon wielrennen en genoot ervan. Zijn rugpijn nam steeds verder af.
Je hebt in deze stap geleerd dat conditionering kan bijdragen aan de vicieuze cirkel van pijn in je brein. In de volgende stap volgt een overzicht van wat we hebben besproken. We herhalen de belangrijkste oorzaken van het ontstaan en aanhouden van pijn. Vervolgens gaan we ons richten op herstel. Waaruit bestaat de weg naar herstel van je pijn?